Hvað er einhverfa? - Í hnotskurn

Einhverfa er samansafn einkenna sem tengjast röskun á taugaþroska.  Einhverfa er alvarlegasta röskunin á hinu svokallaða  einhverfurófi (autism spectrum) en aðrar raskanir sem tilheyra þessu rófi eru t.d. Asperger heilkenni og ódæmigerð einhverfa. 

 

Einkenni einhverfu eru einkum þríþætt.

Í fyrsta lagi koma þau fram í skertri getu til félagslegra samskipta, þ.e. erfiðleikum með tengslamyndun, samskipti og tjáningu (óyrta sem yrta).  Börn með einhverfu eiga t.d. oft  í erfiðleikum með hópleiki og að taka þátt í leikjum með öðrum börnum. 

Annað einkenni er röskun á málþroska sem er mismikil eftir einkennum og sumar einhverfurófsraskanir s.s. Asperger heilkenni hafa enga röskun á málþroska í för með sér.  Einhverf börn læra gjarnan seinna að tala en önnur börn og sum ná aldrei að tileinka sér mál, önnur tapa oft tímabundið niður færni sem þau hafa náð.  Málnotkun er oft sérstæð, t.d. bergmálstal og óhefðbundin notkun persónufornafna.

Þriðja einkennið tengist sérkennilegri áráttukenndri hegðun sem getur einnig birst í mörgum myndum, allt frá einkennilegum líkamshreyfingum s.s. að snúa sér sífellt í hringi eða rugga sér fram og aftur og til óvenjulegra og yfirþyrmandi áhugamála.  Mörg einhverf börn hafa sérstakan áhuga á afmörkuðum viðfangsefnum sem eru óhefðbundin fyrir þeirra aldur og þegar áhugamálin tengjast aldursbundnum viðfangsefnum, s.s. bílum, kvikmyndum eða ákveðnum tegundum leikfanga verður áhuginn svo yfirþyrmandi að fátt annað kemst að. Þannig spila einkennin oft saman, þessi áráttukenndi áhugi fyrir afmörkuðum viðfangsefnum getur hamlað barninu í félagslegum samskiptum t.d. þegar ekki kemst neitt annað að í leikjunum en t.d. Star Wars eða Karíus og Baktus.

 

Um 70% fólks með einhverfu hafa einnig greindarskerðingu en hún er mismikil og 30% hafa eðlilega greind, sumir (örfáir) hafa óvenjulega háa greind.  Algengt er að börn með einhverfu hafi einnig athyglisbrests/ofvirknigreiningu en einkenni hennar geta einnig verið mismikil. Flogaveiki er algeng meðal einhverfra barna, talið er að um 20% einhverfra fái einkenni flogaveiki einhvern tíma ævinnar.

Aðrir algengir fylgikvillar eru svefntruflanir, truflanir á matarvenjum s.s. einhæfur matarsmekkur og hegðunarerfiðleikar s.s. reiðiköst, t.d. þegar breytingar verða á daglegum athöfnum (rútínum). 

 

Orsakir einhverfu eru ekki að fullu kunnar. Grunur beinist aðallega að erfðaþætti en víða um heim, þ.á.m. hérlendis fara nú fram umfangsmiklar erfðarannsóknir til að kanna erfðaþátt einhverfu.  Tvíburarannsóknir og fjölskyldurannsóknir hafa leitt í ljós sterkan erfðaþátt.

 

Sjá nánar á vefsíðum eins og t.d. www.greining.is og www.einhverfa.is